του Σταμάτη Μαμούτου
Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920) ως λογοτέχνης κατατάσσεται στην γενιά των ρεαλιστών η οποία ανήλθε στο προσκήνιο κατά την δεκαετία του 1880 και διαμόρφωσε τα λογοτεχνικά πρότυπα στην χώρα μας μέχρι και τις αρχές εκείνης του 1930. Ωστόσο μια συνολική μελέτη του έργου και της ζωής του που πέρα από τα μυθιστορήματα θα συμπεριλάβει την αρθρογραφία, την επιστολογραφία και την ιστορική του διαδρομή, μπορεί να βοηθήσει τον ερευνητή να αντιληφθεί ότι στον φιλοσοφικό και τον πολιτικό του στοχασμό καθώς επίσης και στην προσωπική του στάση ζωής, ο Δραγούμης αποτέλεσε έναν γνήσιο Έλληνα εκφραστή του ρομαντικού πνεύματος, μολονότι ο Ρομαντισμός είχε υποχωρήσει ως πνευματική τάση στην χώρα μας, ήδη από την δεκαετία του 1880.
Πολυσχιδής και φαινομενικά αντιφατικός ο Δραγούμης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αρκετών μελετητών, δεν κατάφερε να ισορροπήσει τις φιλοσοφικές και λογοτεχνικές του επιρροές σε μια συνεκτική προσωπική πρόταση. Ωστόσο είμαι πεπεισμένος πως η άποψη αυτή χωρά πολλή συζήτηση. Και τούτο γιατί δεν υπάρχει σήμερα ικανοποιητικός αριθμός Ελλήνων ερευνητών που έχουν αντιληφθεί τι πραγματικά ήταν ο Ρομαντισμός. Και η αλήθεια είναι πως η κατανόηση ενός ρομαντικού στοχαστή καθίσταται από δύσκολη έως αδύνατη στην περίπτωση που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς το ρομαντικό πεδίο.
Γνώμη μου είναι ότι η περίπτωση του Δραγούμη διαθέτει μια μοναδικότητα, ιδιότροπη βέβαια και με ριψοκίνδυνες ισορροπίες όπως καθετί ρομαντικό, στην οποία όμως μπορεί να ανιχνευθεί η προσωπική του πρόταση στο πνευματικό γίγνεσθαι της νεότερης Ελλάδος. Μέσω των φιλοσοφικών του αναζητήσεων ο Ίων Δραγούμης εισήλθε κατά την διάρκεια της ζωής του σε έναν πνευματικό αγώνα ο οποίος εκδηλώθηκε σε δυο πεδία. Σε εκείνο της ιδεολογίας και σε αυτό της απόπειρας να ερμηνεύσει τον προσωπικό του ρόλο στα πράγματα και την ιστορία.
Στο πεδίο της ιδεολογίας ο Έλληνας στοχαστής προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα σε δυο αντίθετους πόλους, τον οικουμενιστικό ανθρωπισμό και τον ρομαντικό εθνικισμό. Από την μια ένοιωθε ότι ήταν ένας άνθρωπος που υιοθετούσε την εποπτική θέαση ενός οικουμενικού πνεύματος και από την άλλη αντιλαμβανόταν ότι ο στοχαστικός του προσανατολισμός ήταν προδιαγεγραμμένος από την εθνική του καταγωγή. Στα κείμενα του Δραγούμη αυτή η αντίθεση επανέρχεται συνεχώς και με ισχυρή ένταση. Η ισορροπία που επιχειρεί να επιτύχει τον κάνει να μοιάζει με πνευματικό σχοινοβάτη, που ενώ επιθυμεί να διαλεχθεί με την ιδέα της οικουμενικότητας αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κύτταρο ενός συγκεκριμένου συλλογικού οργανισμού όπως είναι το έθνος. Όπως πολύ χαρακτηριστικά έγραφε σε ένα χωρίο που παραπέμπει στην πολιτική σκέψη του Έντμουντ Μπέρκ «μεσ’ στην πατρίδα ταξιδεύω δουλευτής, μεσ’ στην πατρίδα θυμούμαι περασμένα, τωρινά κι ερχόμενα και πρέπει να είμαι δεσμός των παλαιών με τα μελλούμενα[1]», καθώς επίσης και σε μια δήλωση της οργανιστικής πολιτικής του αντίληψης υποστήριξε «εγώ δεν είμαι άτομο, μα πρέπει το άτομό μου να το καταλάβω για να νοιώσω πως δεν είμαι άτομο. Εγώ δεν είμαι τίποτα μπροστά στο Γένος[2]». Από την άλλη, όμως, ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί πως ο πνευματικός άνθρωπος είναι «πάντα ξένος, ερημοσπίτης, δίχως σταθμό και δίχως λιμάνι κανένα ποτέ[3]» και δεν κάνει τίποτε άλλο από το να «περπατεί στο δρόμο που η μοίρα του προόρισε. Βλέπει σα σε ζωγραφιά, και τη δική του ζωή και των άλλων ανθρώπων και τις ζωές ανθρώπων άλλων καιρών και την ιστορία όλη των ανθρώπων. Και μέσα σ’ αυτή την κοντή προοπτική, που ανοίγει τόσο μεγάλον ορίζοντα, σβήνουν και χάνονται οι ψιλοκοπιές της καθημερινής τους ζωής κι απομένουν μόνον εκείνα που χαράζονται άθελα στην ψυχή του, τα κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπου, που αιώνια θα μείνουν ανάλλαχτα[4]».
για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου