Ηράκλειτος και Ιράν (μετάφραση: επιθεώρηση ΛΥΚΑΥΓΕΣ)

 Ηράκλειτος και Ιράν

του Jacques Duchesne-Guillemin*

πηγή: History of Religions, Vol. 3, No. 1 (Summer, 1963)

μετάφραση: επιθεώρηση ΛΥΚΑΥΓΕΣ

Εξώφυλλο του περιοδικού της Πολωνικής Τρίτης Θέσης Szturm!

* Ο Jacques Duchesne-Guillemin, Βέλγος Φιλόλογος,  Αρχαιολόγος και Γλωσσολόγος, υπήρξε ένας απο τους κορυφαίους Ιρανολόγους παγκοσμίως αφιερώνοντας όλη του την ζωή στην μελέτη των Ιρανικών Θρησκευτικών και Γλωσσικών απαρχών, την σημασία τους για την ανάπτυξη όλου του Ινδοευρωπαϊκού Πολιτισμού και την ειδική σχέση τους με την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Η επιστημονική του εργασία στα παραπάνω πεδία θεωρείται ακόμα και σήμερα αξεπέραστη ή τουλάχιστον κομβική για την συγκριτική ανάλυση των Πολιτισμών της Ινδοευρωπαϊκής Παράδοσης.

Το άρθρο που μεταφράσαμε και παρουσιάζουμε εδώ με τον τίτλο “Ηράκλειτος και Ιράν” αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ανανέωση της έρευνας των πνευματικών σχέσεων της Αρχαίας Ελλάδος και της Περσίας και δημιούργησε έντονο επιστημονικό διάλογο διεθνώς σχετικά με την ιδιαίτερη επιρροή της Περσικής σκέψεως στον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο Ηράκλειτο. Αυτή η έρευνα ξεκίνησε από την Γερμανική Ρομαντική σχολή με πρωταγωνιστές τους Σλαίερμαχερ και Κρούτσερ.

Η εκ νέου ανακάλυψη της Avesta κάνει τις πηγές της Ιρανικής θρησκείας προσιτές σε εμάς, ώστε να μπορούμε πραγματικά να πούμε «Έτσι μίλησε Ζαρατούστρα», να καταφέρουμε να επιστρέψουμε, με νέο ενδιαφέρον, σε μια αρχαία ιδέα: αυτή της ανατολίτικης, και ιδιαίτερα ιρανικής, προέλευσης της Ελληνικής φιλοσοφίας. Είναι μια ιδέα που η Αρχαιότητα είχε προικίσει με θρυλική αύρα, είτε δηλώνοντας ότι ο Πυθαγόρας ήταν του Ζωροάστρη μαθητής στη Βαβυλώνα (μια πόλη στην οποία, πιθανώς, κανένας από τους δύο δεν ήταν ποτέ) ή γράφοντας, όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρινός, πως ο Ηράκλειτος ήταν βασισμένος στην «βαρβαρική φιλοσοφία», μια έκφραση με την οποία, εν όψει της εγγύτητας της Εφέσου με την Περσική Αυτοκρατορία, πρέπει να εννοούσε πρωτίστως τα Ιρανικά δόγματα. Το ζήτημα, που μελετήθηκε σοβαρά από τους σύγχρονους, συχνά επιλύθηκε με αρνητικό πρόσημο από μεγάλους ιστορικούς της ελληνικής φιλοσοφίας: αλλά φαίνεται, παρ’ όλα αυτά, επανειλημμένα να εγείρεται σαν Φοίνικας από τις στάχτες του, σαν ο πειρασμός να συγκρίνουμε τις δύο παραδόσεις και να ανακαλύψουμε τον δεσμό αλληλεξάρτησης μεταξύ τους να γίνεται περιοδικά ακαταμάχητος. 

Το πρόβλημα έχει αναβιώσει πρόσφατα σε μια πολύ προσωπική προσέγγιση από τον Clemence Ramnoux. Αυτός ο φιλόσοφος, συγγραφέας ενός ογκώδους έργου που ο ίδιος ο τίτλος του προμηνύει την πρωτοτυπία του-Heraclite ou l’homme entre les choses et les mots (1959)-ομολογεί σε αυτό το βιβλίο ότι είχε χωρέσει ένα κεφάλαιο, που είχε αρχικά σχεδιαστεί, για τη σχέση μεταξύ του Ηρακλείτου και του Ιράν, γιατί δημιουργούσε πάρα πολλές δυσκολίες. Αργότερα μπόρεσε, με λιγότερους ενδοιασμούς, να δημοσιεύσει το κεφάλαιο ως άρθρο σε περιοδικό. Το άρθρο, που εμφανίστηκε το 1959 στο Το Revue de la Mediterranee (εκδόθηκε στο Αλγέρι), είναι το “Un Ipisode de la rencontre est-ouest, Zoroastre et Heraclite.” Πρέπει να παραδεχτούμε εξαρχής ότι για να γίνει ένας παραλληλισμός μεταξύ Ηράκλειτοy και ο Ζωροάστρη θα απαιτούταν ίσως μια πιο εμπεριστατωμένη γνώση και των δύο ,από την άλλη,το να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε την προσωπικότητα του ενός σε σχέση με εκείνη του άλλου ίσως να διεκδικεί μια ερμηνεία obscurum per obscurius.

Προφανώς θα ήταν αλαζονικό εδώ να προσποιηθούμε ότι σχεδιάζουμε μια αυθεντική και καλά καθορισμένη σκιαγράφηση στα πορτρέτα του σκοτεινού φιλοσόφου της Εφέσου και του προφήτη του Ιράν, ώστε να δείξουμε την επιρροή που ασκήθηκε από τον Ζωροάστρη στον Ηράκλειτο. Ωστόσο, θεωρώ, εν όψει των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν τα τελευταία χρόνια στη μελέτη του Ηρακλείτου και σε αυτή της Ιρανικής θρησκείας, πως θα μπορούσε να υπάρχει συγκεκριμένο ενδιαφέρον για την αντιμετώπισή αυτών των δύο γραμμών έρευνας. Αναφορικά με τον Ηράκλειτο, είναι απαραίτητο να τεθεί μια προκαταρκτική ερώτηση-αν μπορεί κανείς να βασιστεί στα σωζόμενα θραύσματα του έργο του ή πάνω στις μαρτυρίες και τις παραφράσεις που οι αρχαίοι μας έχουν αφήσει. Με την πρώτη ματιά θα πίστευε κανείς ότι ήταν απολύτως απαραίτητο να δοθεί προτίμηση στα θραύσματα, αφού οι μαρτυρίες μπορεί να υπάρχουν υπόνοιες ότι αντικατοπτρίζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους, που συνιστά τη ζημία της αλήθειας. 

Αλλά το ερώτημα δεν είναι τόσο απλό. Γιατί τα θραύσματα διατηρήθηκαν επίσης από συγγραφείς που είχαν συχνά δικές τους ιδέες, το δικό τους σύστημα, και δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνει κανείς αν αυτό που αναφέρουν, είναι μεταξύ κυριολεκτικής, αυθεντικής παραπομπής ή λίγο πολύ ερμηνευτική παράφραση. Είναι απαραίτητο, προκειμένου να εκτιμηθεί η εγκυρότητα των αποσπασμάτων, για να γνωρίζουμε τις απόψεις που επικράτησαν αργότερα σχετικά με τα ποικίλα ερωτήματα που χειρίστηκε ο Ηράκλειτος ,αυτό φαίνεται ξεκάθαρα, πιστεύω, στην περίπτωση του Λόγου. Καλό θα ήταν να αναρωτηθούμε εμείς οι ίδιοι τι είχαν καταλάβει οι Στωικοί και μετά οι Χριστιανοί ως Λόγο, αν θέλουμε να αποφύγουμε να αποδώσουμε αδικαιολόγητα στον Ηράκλειτο κάποιες αντιλήψεις που εμφανίστηκε μόνο αργότερα. Είναι επίσης απαραίτητο, φυσικά, να λάβουμε παρόμοια προφύλαξη όταν μελετούμε την έννοια του Πυρός, όπως θα προχωρήσω τώρα να κάνω ...

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ ...

Η μέθεξη στον μύθο των Χριστουγέννων και η καθιερωμένη ενημερωτική δράση της ΦΛΕ.ΦΑ.ΛΟ για το παραδοσιοκρατικό ρομαντικό κίνημα της περιόδου 1841-1843

 

Έχουμε επισημάνει σε παλαιότερα άρθρα ότι ένας από τους στόχους του εξουσιαστικού νεοφιλελευθερισμού είναι να επαναφέρει όσο το δυνατόν περισσότερες από τις οικονομικές και κοινωνικές ρυθμίσεις των αρχών του 19ου αιώνα. Αναφερόμαστε, ασφαλώς, στις ρυθμίσεις των βιομηχανικών χωρών της δυτικής Ευρώπης. Αυτό είναι το πρότυπο των καπιταλιστών εξουσιαστών. Η εκμηδένιση της όποιας διαπραγματευτικής δύναμης του εργασιακού προσωπικού, η ολική απόσυρση του δημοσίου από το πεδίο των αγορών και η εκμετάλλευση κάθε φυσικού πόρου προς όφελος της διεθνούς μεγαλοαστικής ελίτ που διαφεντεύει τις τύχες των λαών, ελέγχοντας τις αστικές κυβερνήσεις. Ιδίως στις συνθήκες τις παγκοσμιοποίησης, που ο μεταμοντέρνος εφαρμοσμένος διεθνισμός προσφέρει απείρως μεγαλύτερες δυνατότητες και γεννά προκλήσεις διαφορετικές από εκείνες του 19ου αιώνα, η τάση αυτή της φιλελεύθερης εξουσιαστικής ηγεμονίας θα ενταθεί. Υποθέτουμε με ασφάλεια ότι η πρόσφατη κατάργηση της αργίας την Δευτέρα μετά τα Χριστούγεννα αποτελεί μια ακόμη συμβολική θέσμιση αυτής της τάσης από την ελλαδική κυβέρνηση την οποία απολαμβάνουμε να μισούμε και να καυτηριάζουμε σε κάθε ευκαιρία.   

Σημείο αναφοράς για την κατανόηση της ουσίας του φιλελεύθερου σκεπτικού αποτελεί η  έλευση της νεωτερικότητας στην Βρετανία. Την χώρα που είχε, ήδη, από τις αρχές του 19ου αιώνα όλα σχεδόν τα γνωρίσματα που απέκτησαν οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες στην ιστορική συνέχεια μέχρι σήμερα. Η έλευση της νεωτερικότητας σηματοδότησε στην Βρετανία την παύση των χριστουγεννιάτικων εορτασμών. Οι  προνεωτερικοί δωδεκαήμεροι εορτασμοί, οι οποίοι πραγματοποιούνταν στις επαρχίες της υπαίθρου, είχαν ξεθωριάσει ήδη από τον 18ο αιώνα. Όχι μόνο γιατί θεωρήθηκαν από την κυρίαρχη ελίτ του φιλελευθερισμού ως αναχρονιστικοί και ασύμφοροι οικονομικά. Αλλά κι επειδή μεγάλες μάζες ανθρώπων της υπαίθρου είχαν ξεριζωθεί από τις επαρχίες προκειμένου να γίνουν εργάτες της αναπτυσσόμενης καπιταλιστικής βιομηχανίας (ανάμεσα στις οποίες βρίσκονταν και χιλιάδες μικρά παιδιά).

Στην νέα τους βασανιστική ζωή εκείνοι οι ξεριζωμένοι από τις πατρογονικές εστίες βιομηχανικοί εργάτες απαγορευόταν να έχουν εκπροσώπηση και δικαίωμα λόγου για τις εργασιακές συνθήκες. Επίσης απαγορευόταν να απολαύσουν κάποια χριστουγεννιάτικη αργία. Η απάντηση σε αυτή την συνθήκη δόθηκε από ένα παραδοσιοκρατικό πολιτιστικό κίνημα, το οποίο οργάνωσαν διανοητές και υποστηρικτές του Ρομαντισμού. Από το 1841 ως το 1843 οι προσπάθειες εντάθηκαν. Ώσπου η αστική βρετανική ελίτ υποχώρησε. Τον Δεκέμβριο του 1844, έπειτα από την επιτυχημένη δράση εκείνου του παραδοσιοκρατικού κινήματος, οι εορτασμοί και οι πρώτες αργίες επανήλθαν σταδιακά στην Αγγλία.

Λίγοι σήμερα θυμούνται ότι μια από τις σημαντικότερες ενέργειες εκείνου του κινήματος υπήρξε η συγγραφή του βιβλίου Ο Ύμνος των Χριστουγέννων από τον Κάρολο Ντίκενς, στις 19 Δεκεμβρίου του 1843. Η επιρροή του βιβλίου ήταν τόσο μεγάλη ώστε όχι μόνο να αποτελέσει κομβικό γεγονός προκειμένου να επανέλθουν οι εορτασμοί αλλά και για να ανανεωθούν. Μέσα από το βιβλίο του Ντίκενς δόθηκε μια κατεύθυνση για το πώς θα εορτάζονταν τα Χριστούγεννα στο αστικό περιβάλλον, η οποία επηρέασε, λιγότερο ή περισσότερο, όλες τις χώρες της Ευρώπης. Η ρομαντική σκέψη, όχι μόνο κράτησε ζωντανό ένα παραδοσιακό έθιμο, αλλά και δημιούργησε έθος μέσα στις πιο σκληρές συνθήκες εξουσίας του νεωτερικού καπιταλισμού.

Σήμερα η μεταμοντέρνα νεωτερική εξουσία της παγκοσμιοποίησης, έχοντας ως επίκεντρο τις Η.Π.Α., αποχυμώνει σταδιακά τους χριστουγεννιάτικους εορτασμούς, μετατρέποντάς τους σε ένα ακόμη καταναλωτικό party. Ως απάντηση οι εναπομείναντες παραδοσιοκράτες ρομαντικοί οφείλουμε να ορθώνουμε την όποια αντίσταση μπορούμε σε αυτούς τους σχεδιασμούς. Και, ασφαλώς, να κρατούμε την φλόγα της ιστορικής μνήμης αναμμένη. Έτσι, για μια ακόμη χρονιά, η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. πραγματοποίησε την καθιερωμένη ενημερωτική δράση και αφισοκόλληση  στο κέντρο των Αθηνών ...

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ ...

Ουσιαστικές προτάσεις και λόγοι κενοί περιεχομένων

 Μια μόλις μέρα μετά την ανάρτηση του προηγούμενου άρθρου στο ιστολόγιο της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ., που ολοκληρωνόταν με την πρόταση της λέσχης μας για το πως πρέπει να οργανωθεί ο χώρος όσων εκφράζουμε την ιδεολογία του αντιδιαφωτιστικού ρομαντικού εθνικισμού, ενημερώθηκα ότι κάποιος πολιτικός κλαρινογαμπρός, που αυτή την εποχή υιοθετεί την ιδεολογία του ακροδεξιού τραμπισμού, επανέφερε στο προσκήνιο ένα άρθρο του καθηγητή Χρίστου Γούδη, το οποίο γράφτηκε δεκαπέντε και πλέον χρόνια πριν. 

Το εν λόγω άρθρο περιλαμβάνει προτάσεις του καθηγητή για την οργάνωση ενός εθνικιστικού πλέγματος διανόησης. Η ανάρτηση του συγκεκριμένου άρθρου μου κίνησε το ενδιαφέρον ώστε να επιχειρήσω κάτι που έχουν συνηθίσει να διαβάζουν οι αναγνώστες μας. Δηλαδή την ανάλυση του λόγου ορισμένων αρθρογράφων που προβάλλονται ως διανοητές του χώρου, προκειμένου να διαπιστωθεί αν ο λόγος αυτός περιλαμβάνει νοήματα και ουσιαστικές προτάσεις ή αν αποτελεί ένα φραστικό κέλυφος άνευ ουσιαστικού περιεχομένου.

Σε γενικές γραμμές το θέμα του άρθρου του καθηγητή παραμένει επίκαιρο. Ο κύριος Γούδης αναφέρει ότι η ιστορική τροπή για τα ευρωπαϊκά δρώμενα έχει μια νομοτελειακά διττή προοπτική. Ή την απορρόφηση και την διάλυση των ευρωπαϊκών εθνών στον πολυεθνικό χυλό της Ε.Ε, υπό την κηδεμονία της γερμανικής οικονομικο-πολιτικής ελίτ. 

Ή την ανακοπή αυτής της πορείας, η οποία όμως δεν θα σημάνει την επιστροφή στο παλιό μοντέλο του έθνους κράτους αλλά θα προκαλέσει μια χαοτική και απρόβλεπτη νέα συνθήκη. Ανάλογα διττή είναι, σύμφωνα με τον καθηγητή, και η προοπτική του ελληνικού έθνους. Κατά τον αρθρογράφο το ελληνικό έθνος ή θα ακολουθήσει τον δρόμο της διάλυσης, μέσω της απορρόφησής του στον πολιτισμικό χυλό της Ε.Ε., ή θα πρέπει να αντισταθεί θωρακίζοντας την εθνική του ταυτότητα.

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ ...

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Περιοδικό «Έρημη Χώρα» τεύχος τέταρτο σε μορφή αρχείου .pdf

Λίγο μετά την ξαφνική ... παύση της έκδοσης του ποιοτικού «αριστερού» Εθνικοσοσιαλιστικού περιοδικού «Γαμμάδιον» το οποίο έκανε θραύση εντός του «χώρου» αλλά και σε κύκλους των Εξαρχείων (…) 

- είχαν ανέβει όλα τα τεύχη σε .pdf από την συντακτική μας ομάδα με χιλιάδες downloads σε ελάχιστους μήνες με αποτέλεσμα να μπλοκαριστούν όλοι οι σύνδεσμοι μετά από συνεχείς αναφορές των «γνωστών αγνώστων» - 

εμφανίζεται το 2007 μια νέα εκδοτική προσπάθεια που ονομάστηκε «Έρημη Χώρα». 

Αν και το τελευταίο τεύχος το 4^οστην σειρά κυκλοφόρησε ακριβώς πριν δέκα χρόνια (Νοέμβριος 2011) το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο και τα μέλη της συντακτικής ομάδας διατηρούν μέχρι σήμερα το ομώνυμο ιστολόγιο καθώς και ηλεκτρονική διεύθυνση για όσους επιθυμούν να επικοινωνήσουν ...

http://erimihora.blogspot.com/ 

... ενώ σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη του αρχισυντάκτη Ρωμανού στην σελίδα των Ελλήνων Ρομαντικών της ΦΛΕΦΑΛΟ - την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ - η κίνηση αυτή χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια της Παραδοσιοκρατίας και με «αναφορές σε μια πλειάδα θεματικών που στο πολιτικό πλαίσιο ξεκινούν από τον ριζοσπαστικό συντηρητισμό και καταλήγουν στον αναρχικό εθνικισμό και τον εθνικομπολσεβικισμό, με λογοτεχνικές αναζητήσεις που διαπερνούν την λογοτεχνία του φανταστικού για να καταλήξουν στον ‘’αντιδραστικό μοντερνισμό’’ και με καλλιτεχνικές προσεγγίσεις». 

Η περιγραφή αυτή πράγματι δεν απέχει από την πραγματικότητα και στην δική μας οπτική αυτή η κίνηση εντασσόταν πλήρως - προς φρίκη και απογοήτευση πολλών αντιδραστικών ακροδεξιών που έχουν τα τελευταία χρόνια και πρόβλημα μνήμης - στην ευρύτερη Ελληνική «Τρίτη Θέση» λόγω της ενδιαφέρουσας θεματολογίας και της εξαιρετικής αρθρογραφίας και μάλιστα σε μια εποχή ενδυνάμωσης των Αυτόνομων/Ανένταχτων ομάδων με κάποιες από αυτές να επηρεάζονται μέχρι και σήμερα από την «Στρασσερική» τάση και την αντικαπιταλιστική παράδοση του κινήματος. 

Κάθε τεύχος υπήρξε μια πολύτιμη παρακαταθήκη με το σύνολο των τευχών να έχουν πιθανότατα εξαντληθεί από όλα τα γνωστά σημεία διανομής ενώ μετά από σχετική άδεια η συντακτική μας ομάδα τον Μάρτιο του 2017 ανέβασε σε .pdf το πρώτο, δεύτερο, και τρίτο τεύχος τα οποία μπορείτε να κατεβάσετε ελεύθερα αντιστοίχως εδώ, εδώ και εδώ.

Τον Νοέμβριο του 2011 κυκλοφορεί το 4ο τεύχος του ανεξάρτητου περιοδικού «Έρημη Χώρα».

Η ύλη μια εκδοτική «βόμβα» - με ένα εξώφυλλο αλλά και οπισθόφυλλο συνώνυμα της αισθητικής - που απαρτίζεται ανάμεσα σε άλλα από κάποια «εκρηκτικά» άρθρα σχετικά με τον οικοφασιστή ακτιβιστή Pentti Linkola, τον «καταραμένο» Ernst Niekisch, τον κορυφαίο διανοητή και πολεμιστή Ernst Junger, τον Μάρτυρα της εθνικοεπαναστατικής ιδέας Francis ParkerYockey καθώς και την Συλλογική Αυτόνομη Έκδοση «Νοσταλγοί του Μέλλοντος» σχετικά με την οποία μπορείτε να δείτε εδώ ή να κατεβάσετε εδώ σε .pdf. Την συλλογή άρθρων την έχουν ήδη στα ηλεκτρονικά αρχεία τους μέσω των Αυτόνομων συναγωνιστών και του «Μαύρου Κρίνου» εκατοντάδες νεολαίοι που αρνούνται να ενταχθούν στα κομματικά μαντριά ή να προσκυνήσουν τα διάσημα «τοτέμ» της αστικής πλουτοκρατικής άκρας δεξιάς.

Η συντακτική ομάδα του «Μαύρου Κρίνου» οφείλει να ευχαριστήσει δημοσίως τον αρχισυντάκτη του περιοδικού για την άδεια να προβληθούν συνολικά τα 4 τεύχη του περιοδικού.

Περιοδικό «Έρημη Χώρα» τεύχος τέταρτο για να το κατεβάσετε στον σύνδεσμο εδώ

http://erimihora.blogspot.gr/

Ο Ρομαντικός Εθνικισμός

Ο Τόμας Καρλάιλ και η έννοια του χαρισματικού ηγέτη

Οι καταβολές της ιδέας που θέλει ορισμένους «ξεχωριστούς ανθρώπους», οι οποίοι εμπνεόμενοι από ένα «θείο πνεύμα» μπορούν να κατευθύνουν την ανθρώπινη ιστορία στα πέρατα των ενοράσεών τους, ανάγονται στα προνεωτερικά χρόνια. Ενδεικτικό παράδειγμα ενός τέτοιου διανοητή, που έγραψε κατά την ιστορική περίοδο της Αντιμεταρρύθμισης, είναι ο Ισπανός εκπρόσωπος του φιλοσοφικού ρεύματος του κονσεπτισμού, Μπαλτάσαρ Γκρασιάν (1601-1658). Αναφέρομαι στην περίπτωση του Γκρασιάν γιατί υπήρξε ένας από τους διανοητές που, προκειμένου να περιγράψουν τους «ξεχωριστούς άντρες» της ιστορίας, χρησιμοποίησε τον όρο «ήρωες[1]». Ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε από μεταγενέστερους διανοητές. Ακόμη και από νεορομαντικούς διανοητές της εποχής του μεσοπολέμου, όπως ο Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937)[2]. Ωστόσο, σε αυτό το άρθρο θα σταθώ στον Τόμας Καρλάιλ (1795-1881).

Ο Καρλάιλ αποτέλεσε την πλέον ενδεικτική περίπτωση του πως έγινε αντιληπτός ο ιστορικός ρόλος του «ξεχωριστού ανθρώπου» στους διανοητές του Ρομαντισμού. Σύμφωνα με τον Zeev Sternhell, κανείς Βρετανός του 19ου αιώνα δεν υπέστη στο ίδιο μέτρο με τον Καρλάιλ την επιρροή του Φίχτε, του Γκαίτε και του Νοβάλις, καθώς και του γερμανικού Ρομαντισμού γενικότερα[3]. Έχοντας υιοθετήσει την φιλοσοφική σκέψη του ρομαντικού ιδεαλισμού, ο Καρλάιλ θεώρησε ότι όλοι οι ανθρώπινοι θεσμοί είναι ορατά σύμβολα μιας «εσωτερικής πραγματικότητας» του κόσμου. Αυτή η «εσωτερική πραγματικότητα», σύμφωνα με τον Καρλάιλ, εκφράζει μια αλήθεια των πραγμάτων η οποία βασίζεται σε μια θεία ιεράρχηση. Ο ανθρώπινος βίος, προκειμένου να είναι ουσιαστικός, οφείλει να σεβαστεί αυτή την ένθεη ιεράρχηση και να βασιστεί επάνω της. Αν το πετύχει, θα δημιουργήσει συνθήκες Τάξης στον κόσμο της καθημερινότητας[4].

Ωστόσο, για τον Καρλάιλ, ο Διαφωτισμός και τα ιστορικά του προανακρούσματα διασάλευσαν την, εγκαθιδρυμένη στην ανθρώπινη ιστορία, Τάξη. Ο Sternhell σημειώνει πως τα σημαντικότερα δοκίμια του Καρλάιλ πραγματεύονται την άρνηση της δημοκρατίας, την περιφρόνηση της αριστοκρατίας που είχε εξαγοραστεί από το χρήμα των αστών, το μίσος για την αμερικανική δημοκρατία, την απέχθεια για τον υλισμό και την εκβιομηχάνιση, καθώς και την πίστη ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι εκ φύσεως δούλοι[5]. Απέναντι στον εξισωτισμό της νεωτερικότητας, ο Καρλάιλ υποστήριξε ότι στέκεται το διαχρονικό πρότυπο του «οδηγού της ιστορίας». Ορισμένοι «ξεχωριστοί άνθρωποι», τους οποίους ο Καρλάιλ ονόμασε «ήρωες», έχουν την έμφυτη ικανότητα να αντιλαμβάνονται τις αρχές της εσωτερικής τάξης του κόσμου. Και το πεπρωμένο τους είναι να την διασφαλίσουν. Αλλά και οι κοινωνίες, στην φυσική τους κατάσταση, αναζητούν αυτούς τους ηγέτες. Οι «ήρωες» είναι στοιχεία της ίδιας της ύπαρξης των κοινωνιών[6]. Και η λατρεία των «ηρώων», η ίδια η ψυχή των κοινωνικών σχέσεων[7].

Οι «ήρωες» του Καρλάιλ είναι απεσταλμένοι του Θεού και μόνον αυτοί, από όλους τους ανθρώπους, βρίσκονται σε απευθείας επαφή με την εσωτερική πραγματικότητα του Σύμπαντος[8]. Αποστολή των «ηρώων» είναι να οδηγούν τον κόσμο σε έναν βίο εναρμονισμένο με την θεία αλήθεια. Κατά το παρελθόν οι «ήρωες» μπορεί να ονομάζονταν θεοί, όπως ο Όντιν, προφήτες, όπως ο Μωάμεθ, ιερείς, όπως ο Λούθηρος, ή ποιητές, όπως ο Σαίξπηρ. Η ιδιότητα δεν έχει σημασία. Είτε είναι προφήτης, είτε ποιητής, κάθε ήρωας, παντού και πάντοτε, στέλνεται σε εμάς για να μας αποκαλύψει [9]τον ιστορικό προορισμό, που είναι συμβατός με το «θείο μυστήριο[10]». 

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο στον σύνδεσμο εδώ...

«Λοξίας διανοητής» και οι νεορομαντικοί της γενιάς του 1890

Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη που εστιάζει στην πολιτική σκέψη και την ζωή του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920), από τις πρώτες κιόλας σελίδες του εισαγωγικού κειμένου χρησιμοποιείται ο όρος «λοξίας»[1]. Πρόκειται για έναν όρο που ο συγγραφέας της εισαγωγής εξηγεί ότι περιγράφει πολιτικούς διανοητές, τους οποίους χαρακτηρίζει μια πολύ ιδιαίτερη μοναχικότητα. Ο Δραγούμης αντιμετωπίζεται ως ένας από αυτούς. Ως κάποιος, δηλαδή, που προτείνει ένα εντελώς ιδιότυπο σύνολο ιδεών, επεξεργασμένο κι οργανωμένο σε μια ιδιαίτερη κοσμοθεώρηση για τις ανθρώπινες υποθέσεις[2], το οποίο παρέχει μια νέα θέαση για τη σχέση της κοινωνίας με το Πολιτικό [3]. Μάλιστα, την περιγραφή του «λοξία» συνοδεύει η πεποίθηση πως η αντίδραση που μπορεί να προκαλέσει στους όποιους αντιπάλους αυτή η νέα πρόταση, μπορεί να φθάσει έως και τη φυσική εξόντωση[4] του «λοξία» διανοητή. Υπερβολική ή μη, αυτή είναι η συνηθισμένη αντιμετώπιση του Δραγούμη από τους περισσότερους μελετητές του[5]. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η αποδοχή ή η απόρριψη της συγκεκριμένης αντιμετώπισης αποτελεί ένα ενδιαφέρον ζήτημα.

Ενδεχομένως, μια καλή αρχή προκειμένου να εξετασθεί αυτό το ζήτημα να είναι η ιστορική παρατήρηση του θέματος από δυο οπτικές γωνίες. Συνήθως όσοι αποδέχονται την «λοξή» ιδιαιτερότητα της πολιτικής σκέψης του Δραγούμη, εντάσσουν την ανάγνωση της περίπτωσής του στο κάδρο των ελληνικών ιστορικών δρώμενων της εποχής κατά την οποία έδρασε ως διανοητής και πολιτικός. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αν εξετασθεί ως περίπτωση του ελληνικού, διανοητικού και πολιτικού, γίγνεσθαι της εποχής του, ο Δραγούμης μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, που υιοθέτησαν έναν παρόμοιο διανοητικό προσανατολισμό. Δεν είμαι σίγουρος, όμως, αν μπορούμε να μιλάμε για κάποιον «λοξία», όπως συνήθως αντιμετωπίζεται.

Ασφαλώς συγκρίνοντας τις ιδέες, τα κείμενα και τις συμπεριφορές του Δραγούμη με εκείνες άλλων διανοητών που ακολούθησαν, σε γενικές γραμμές, έναν κοινό προσανατολισμό με αυτόν, είναι εύκολο να εντοπιστούν ορισμένες καθαρά προσωπικές του ιδιαιτερότητες. Ωστόσο, δεν υπήρξε απομονωμένος και άνευ ομοϊδεατών ή φιλικών συνομιλητών, ώστε να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός του «λοξία». Ο Περικλής Γιαννόπουλος[6], ο Κωστής Παλαμάς[7], ο Άγγελος Σικελιανός[8], ο Νίκος Καζαντζάκης[9] καθώς και άλλοι Έλληνες συγγραφείς της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου υιοθέτησαν παρόμοιες αρχές. Η Κλεοπάτρα Λεονταρίτου, εστιάζοντας στον Καζαντζάκη[10], έχει εξηγήσει αναλυτικά πως το διανοητικό αυτό ρεύμα είχε την ρίζα του στην θεωρία του Ρομαντισμού και αποτέλεσε μια νεορομαντική ιδεαλιστική αντίδραση στην επικράτηση του φιλελεύθερου ορθολογισμού, κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Αναμφίβολα, η ύπαρξη του συγκεκριμένου νεορομαντικού ρεύματος στην Ελλάδα του fin de siècle και των αρχών του 20ου αιώνα δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να γίνει λόγος για μια απόλυτη ταύτιση προσεγγίσεων από τους εκφραστές του. Ούτε και προκάλεσε την γέννηση ενός οργανωμένου πολιτικού ή κοινωνικού κινήματος. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η περίπτωση του Δραγούμη εντάσσεται σε ένα πλαίσιο Ελλήνων διανοητών, με μάλλον μικρή πολιτική επιρροή αλλά και σαφώς μεγαλύτερη αναγνωστική δημοφιλία, που στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο οι προβληματισμοί τους βασίστηκαν σε κάποιες κοινές ιδεολογικές αφετηρίες[11].

Συνεπώς, κρίνω πως δύναται να ελεγχθεί η προσέγγιση που εμμένει στην ιδιαίτερη μοναδικότητα της περίπτωσής του Δραγούμη. Η αμφιβολία για την ορθότητα αυτής της προσέγγισης γίνεται πιο ισχυρή αν εξεταστεί η περίπτωση του Δραγούμη και από μια δεύτερη ιστορική οπτική. Εκείνη που έχει να κάνει με το ευρωπαϊκό ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής. 

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ...

Thomas Carlyle και η Ηρωολατρεία

του Λέοντος Σγουρού

Μέσα στον 19ο αιώνα  και την κατάρρευση που υπήρξε στους παλαιούς θεσμούς και το αποτυχημένο -και αιματηρό- ‘’πείραμα’’ της Γαλλικής Επανάστασης, πολλά μεγάλα πνεύματα αναζήτησαν την απάντηση στο ερώτημα : «πως κινείται ο κόσμος μας και  ποια η θέση του ατόμου μέσα σε αυτόν; ».

Ένα τέτοιο μεγάλο πνεύμα  υπήρξε και ο Thomas Carlyle, ο οποίος αναζητώντας  τα Πεπρωμένα του Ανθρώπου, μακριά τόσο από τον όψιμο  Επιστημονικό Ορθολογισμό της Εποχής του, όσο και από τις αντιλήψεις του Παρελθόντος, συνέθεσε  αυτό που ονόμασε Ηρωολατρεία.

 Η Ηρωολατρεία σαν θεώρηση σημαίνει πρακτικά την επαναστατική αυτή αντίληψη ότι το Αρχέτυπο, του Ειλικρινούς και Καθοδηγούμενου από μια εσωτερική φωνή της Αλήθειας του Κόσμου Ανθρώπου, είναι ο Ήρωας. Ο Ήρωας εμφανίζεται σε διάφορες μορφές στην ανθρώπινη Ιστορία και διαμορφώνει τον Ανθρώπινο  Πολιτισμό, με άλλες από αυτές να αποτελούν καθαρές μορφές του Ήρωα  και άλλες αλλοτριωμένες.

Οι μορφές  αυτές είναι η Θεότητα (π.χ. Όντιν), ο Προφήτης (π.χ. Μωάμεθ), ο Ποιητής (π.χ. Δάντης, Σαίξπηρ), ο Ιερέας (π,χ, Λούθηρος, Κνοξ), ο Συγγραφέας (π.χ. Τζονσον, Ρουσσώ, Μπερνς) και τέλος ως Βασιλιάς (π.χ. Κρόμγουελ, Ναπολέων).

Θα ήταν κουραστικό να αναλύσουμε κάθε κατηγορία ξεχωριστά τόσο για τον αναγνώστη, όσο και για την ίδια την δομή ενός άρθρου σκιαγράφησης  των βασικών θέσεων ενός συγγραφέα.

 Σε γενικές γραμμές όμως ο Ήρωας ως Θεότητα είναι η καθαρότερη μορφή Ήρωα, ο οποίος, μέσα στην αγριότητα και στην έλλειψη πολιτισμού μιας βάρβαρης  εποχής, με το παράδειγμά του οικοδομεί την πρώτη  οργανωμένη κοινότητα και ταυτόχρονα την πρώτη μορφή στιβαρής αντίληψης του θρησκευτικού Μύθου. Οι υπόλοιπες μορφές σιγά σιγά χάνουν στοιχεία από την αρχική Ειλικρίνεια και Αγνότητα του χαρακτήρα τους, οι οποίες όμως είναι αυτές οι ιδιότητες  που θεμελιώνουν την Επικοινωνία με  την Βαθύτερη Ουσία του Κόσμου. Και έτσι αρχίζουν να έχουν ξεθωριασμένη ερμηνεία του εσώτερου καλέσματος που νιώθουν.

Αυτή η αντίληψη για τον Νίτσε φάνταζε, ορθά ως έναν βαθμό, υπερβολικά ρομαντική και ταυτόχρονα σαν μια προσπάθεια να βρει την θρησκευτική Πίστη που έχασε, κατά αυτόν, ο  Carlyle. Παρά ταύτα δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε το συγγενές Ριζοσπαστικό και Αριστοκρατικό πνεύμα, που εντοπίζουμε με μεγαλύτερη εριστικότατα και δυναμικότητα και στον ίδιο τον Νίτσε.

 Δηλαδή το πνεύμα του Τραγικού Ανθρώπου που θέλει σε μια εποχή διάλυσης να επιλέξει έναν Τρίτο Δρόμο, μακριά τόσο από τους απαρχαιωμένους Μοναρχικούς Θεσμούς όσο και από την μετα-Διαφωτιστικές δημοκρατικές λύσεις.

 Είναι  αυτό που αργότερα εντοπίζουμε πρώιμα στην Συντηρητική Επανάσταση και σε όλο αυτό το πνευματικό κύμα, που ονομάστηκε Ορθά Αντιδραστικός Μοντερνισμός από κάποιους μελετητές, και επηρέασε καίρια τον Φασισμό και τον Εθνικοσοσιαλισμό. Στον οποίο  οφείλεται η δημιουργία της επαναστατικής αντίληψης για την σύνθεση μιας νέας Ελίτ Δυναμικών Ανθρώπων, που ταυτόχρονα όμως θα προσδοκούσαν το καλό της κοινωνικής Ολότητας, όπου και άνηκαν, και δεν θα βρίσκονταν απομονωμένοι από τον Κόσμο.