Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη που εστιάζει στην πολιτική σκέψη και την ζωή του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920), από τις πρώτες κιόλας σελίδες του εισαγωγικού κειμένου χρησιμοποιείται ο όρος «λοξίας»[1]. Πρόκειται για έναν όρο που ο συγγραφέας της εισαγωγής εξηγεί ότι περιγράφει πολιτικούς διανοητές, τους οποίους χαρακτηρίζει μια πολύ ιδιαίτερη μοναχικότητα. Ο Δραγούμης αντιμετωπίζεται ως ένας από αυτούς. Ως κάποιος, δηλαδή, που προτείνει ένα εντελώς ιδιότυπο σύνολο ιδεών, επεξεργασμένο κι οργανωμένο σε μια ιδιαίτερη κοσμοθεώρηση για τις ανθρώπινες υποθέσεις[2], το οποίο παρέχει μια νέα θέαση για τη σχέση της κοινωνίας με το Πολιτικό [3]. Μάλιστα, την περιγραφή του «λοξία» συνοδεύει η πεποίθηση πως η αντίδραση που μπορεί να προκαλέσει στους όποιους αντιπάλους αυτή η νέα πρόταση, μπορεί να φθάσει έως και τη φυσική εξόντωση[4] του «λοξία» διανοητή. Υπερβολική ή μη, αυτή είναι η συνηθισμένη αντιμετώπιση του Δραγούμη από τους περισσότερους μελετητές του[5]. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η αποδοχή ή η απόρριψη της συγκεκριμένης αντιμετώπισης αποτελεί ένα ενδιαφέρον ζήτημα.
Ενδεχομένως, μια καλή αρχή προκειμένου να εξετασθεί αυτό το ζήτημα να είναι η ιστορική παρατήρηση του θέματος από δυο οπτικές γωνίες. Συνήθως όσοι αποδέχονται την «λοξή» ιδιαιτερότητα της πολιτικής σκέψης του Δραγούμη, εντάσσουν την ανάγνωση της περίπτωσής του στο κάδρο των ελληνικών ιστορικών δρώμενων της εποχής κατά την οποία έδρασε ως διανοητής και πολιτικός. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αν εξετασθεί ως περίπτωση του ελληνικού, διανοητικού και πολιτικού, γίγνεσθαι της εποχής του, ο Δραγούμης μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, που υιοθέτησαν έναν παρόμοιο διανοητικό προσανατολισμό. Δεν είμαι σίγουρος, όμως, αν μπορούμε να μιλάμε για κάποιον «λοξία», όπως συνήθως αντιμετωπίζεται.
Ασφαλώς συγκρίνοντας τις ιδέες, τα κείμενα και τις συμπεριφορές του Δραγούμη με εκείνες άλλων διανοητών που ακολούθησαν, σε γενικές γραμμές, έναν κοινό προσανατολισμό με αυτόν, είναι εύκολο να εντοπιστούν ορισμένες καθαρά προσωπικές του ιδιαιτερότητες. Ωστόσο, δεν υπήρξε απομονωμένος και άνευ ομοϊδεατών ή φιλικών συνομιλητών, ώστε να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός του «λοξία». Ο Περικλής Γιαννόπουλος[6], ο Κωστής Παλαμάς[7], ο Άγγελος Σικελιανός[8], ο Νίκος Καζαντζάκης[9] καθώς και άλλοι Έλληνες συγγραφείς της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου υιοθέτησαν παρόμοιες αρχές. Η Κλεοπάτρα Λεονταρίτου, εστιάζοντας στον Καζαντζάκη[10], έχει εξηγήσει αναλυτικά πως το διανοητικό αυτό ρεύμα είχε την ρίζα του στην θεωρία του Ρομαντισμού και αποτέλεσε μια νεορομαντική ιδεαλιστική αντίδραση στην επικράτηση του φιλελεύθερου ορθολογισμού, κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.
Αναμφίβολα, η ύπαρξη του συγκεκριμένου νεορομαντικού ρεύματος στην Ελλάδα του fin de siècle και των αρχών του 20ου αιώνα δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να γίνει λόγος για μια απόλυτη ταύτιση προσεγγίσεων από τους εκφραστές του. Ούτε και προκάλεσε την γέννηση ενός οργανωμένου πολιτικού ή κοινωνικού κινήματος. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η περίπτωση του Δραγούμη εντάσσεται σε ένα πλαίσιο Ελλήνων διανοητών, με μάλλον μικρή πολιτική επιρροή αλλά και σαφώς μεγαλύτερη αναγνωστική δημοφιλία, που στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο οι προβληματισμοί τους βασίστηκαν σε κάποιες κοινές ιδεολογικές αφετηρίες[11].
Συνεπώς, κρίνω πως δύναται να ελεγχθεί η προσέγγιση που εμμένει στην ιδιαίτερη μοναδικότητα της περίπτωσής του Δραγούμη. Η αμφιβολία για την ορθότητα αυτής της προσέγγισης γίνεται πιο ισχυρή αν εξεταστεί η περίπτωση του Δραγούμη και από μια δεύτερη ιστορική οπτική. Εκείνη που έχει να κάνει με το ευρωπαϊκό ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής.
για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου